Chiêu Ứng từ Nha Trang tọa lạc ở Tổ 1, khóm Cầu Đá, số 22, đường Trần Phú, phường Vĩnh Nguyên, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hoà.
Đền Chiêu Ứng Nha Trang được xây dựng khoảng nửa cuối thế kỷ XIX, để tưởng nhớ 108 người Hoa kiều và một trẻ em đã bị chết oan năm 1851 ở vùng biển Quảng Nam, Quảng Ngãi. Vụ án đã được vua Tự Đức phân xử công minh. Điều đó thể hiện sự minh bạch và lòng nhân đức của một bậc minh quân. Bên cạnh đó, việc làm trên thể hiện nước Việt Nam đối xử công bằng với mọi người dân sống trên đất nước mình, công dân Việt Nam hay người nước ngoài sinh sống trên lãnh thổ Việt Nam phải chấp hành theo quy định pháp luật của nhà nước. Đó cũng chính là chính sách ngoại giao nhất quán từ xưa đến nay của đất nước ta.
Vụ án có 109 người chết, nhưng có một trẻ em, nên người Hoa Hải Nam chỉ tính 108 người lớn đã chết. Sau khi chết, các vong linh được thờ ở chùa Bà Thiên Hậu (Quỳnh Châu Hội quán), khu Gia Hội, kinh thành Huế. Theo thời gian, các nạn nhân dần được tôn vinh như những vị anh hùng, trở thành các vị thánh linh thiêng phù hộ cho người gốc Hải Nam lập nghiệp xa xứ.
Đền Chiêu Ứng ở Nha Trang được lập năm nào, đến nay không ai nhớ rõ. Các cụ hào lão chỉ nhớ đền được lập hơn 100 năm trước ở làng Bãi Miễu thuộc Hòn Miễu, phường Vĩnh Nguyên. Sau đó, do chiến tranh diễn ra, đền được những người Hoa kiều dời về vị trí hiện nay. Ngôi đền vẫn được giữ nguyên kiến trúc, kết cấu xây dựng ban đầu, chỉ thay ngói khi bị hư hỏng do thời gian bào mòn. Ngày nay, đền Chiêu Ứng còn gìn giữ được các hoành phi, câu đối, khám thờ, lư hương, chân đèn là những di vật, cổ vật có giá trị.
Đền Chiêu Ứng được xây theo hướng đông, trong khuôn viên rộng 390,4 m2, nhưng khu đất có 50 m nằm trong quy hoạch mở rộng đường Trần Phú. Di tích có các hạng mục công trình: Nghi môn, sân, đền Chiêu Ứng, nhà kho và nhà bếp.
Hàng năm, lễ hội diễn ra vào ngày 16 tháng 6 âm lịch. Lễ cúng theo phong tục tập quán của người Trung Hoa; là một nghĩa cử của Hoa kiều gốc Hải Nam tưởng nhớ những người đồng hương đã khuất trong vụ án oan ở vùng biển Quảng Nam, Quảng Ngãi. Bên cạnh lễ cúng giỗ, Ban quản lý cũng cầu nguyện Quốc thái dân an, mọi nhà yên bình và hạnh phúc.
Ghi nhận những giá trị lịch sử - văn hóa của Chiêu Ứng Từ Nha Trang, UBND tỉnh Khánh Hòa xếp hạng là Di tích cấp tỉnh năm 2012.
NGUYỄN THỊ HỒNG TÂM
Quét mã QR để xem vị trí di tích tại đây: