Đình Xuân Phong thuộc thôn Trung, xã Vĩnh Phương, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hoà.
Đình còn lưu giữ sắc phong có niên đại sớm nhất vào năm Minh Mạng thứ 3 (1822) nên thời gian xây dựng ngôi đình khoảng cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX. Lúc đó, đình thuộc xã Xuân An, huyện Hoa Châu.
Theo các cụ hào lão, đình Xuân Phong được lập năm 1784. Ban đầu, Đình được dựng lên bằng tranh tre, nứa lá ở Gò Ống. Tuy nhiên, khu vực Gò Ống thấp, khi lũ lụt nước ngập đình đến hai, ba ngày. Vì vậy, dân làng đã dời đình đến khu vực cao hơn, ngày nay gọi là Gò Đình. Sau đó, khi lụt lớn nước vẫn tràn vào đình, nên dân làng chuyển đình vào thôn Trung là vị trí hiện nay.
Đình là trung tâm sinh hoạt văn hóa cộng đồng của nhân dân địa phương và là nơi thờ phụng Thành Hoàng, Tiền hiền, Hậu hiền, Anh hùng liệt sỹ ...
Ngày nay, đình Xuân Phong còn lưu giữ các câu đối, chuông, lư hương, chân đèn, mõ và 7 sắc phong do các đời vua triều Nguyễn ban tặng. Các sắc phong bao gồm:
- Sắc Minh Mạng năm thứ 3 (1822) phong cho Thanh Linh Thuần Đức;
- Sắc Thiệu Trị thứ 3 năm (1843) phong cho Thanh linh Thuần đức;
- Sắc Thiệu trị thứ 3 năm (1843) phong cho Thanh linh Thuần đức;
- Sắc Tự Đức thứ 3 năm (1850) phong cho Thanh linh Thuần đức;
- Sắc Tự Đức thứ 33 (1880) phong cho Thanh linh Thuần đức;
- Sắc Đồng Khánh thứ 2(1886) phong cho Thanh linh Thuần đức;
- Sắc Duy tân thứ 3 (1909) phong cho Thanh linh Thuần đức;
Theo các cụ hào lão, đình đã được trùng tu nhiều lần:
- Khoảng cuối thế kỷ XIX, đình còn là nhà tranh vách đất;
- Khoảng đầu thế kỷ XX, đình được xây và lợp ngói âm dương. Sau đó, hệ mái hư hỏng nên đình được thay ngói âm dương thành ngói xi măng.
- Năm 1963, xây dựng thêm cột cờ.
- Năm 1978, của địa phương đã tháo dỡ bốn tòa nhà: nhà tiền đường, nhà Tiền hiền, nhà khách, nhà túc (nhà bếp) và giếng nước;
- Năm 2012, đình Xuân Phong được đại trùng tu đại đình, miếu thờ Liệt sỹ, miếu Tiền hiền, nghi môn và án phong theo đề án tu bổ đình làng của UBND thành phố Nha Trang.
Đình Xuân Phong quay hướng Bắc, tọa lạc trên một khu đất bằng phẳng, cao ráo tại thôn Trung, xã Vĩnh Phương. Hiện nay, Đình Xuân Phong có khuôn viên rộng 1.593,4m2. Đình có hệ mái kiểu cổ lầu, mái lợp ngói âm dương. Tuy đã được trùng tu tôn tạo, nhưng đình vẫn được giữ lại bộ kết cấu khung gỗ, những mảng chạm khắc, hoa văn trang trí hình rồng, phụng.
Từ ngoài nhìn vào di tích có các hạng mục công trình sau: Nghi môn, án phong và cột cờ, sân đình, đại đình, nhà thờ Âm cô - Chiến sỹ, miếu Tiền hiền, nhà đông, nhà tây, nhà bếp và nhà kho, đài Liệt sỹ.
Theo truyền thống hàng năm, lễ hội đình Xuân Phong tổ chức hai lần theo lệ “Xuân Thu nhị kỳ” vào tháng 3 và tháng 8 âm lịch. Đây là lễ cúng Xuân cầu an và cúng Thu tạ ơn trời đất. Nếu có hát bội thì lễ hội kéo dài từ hai đến ba ngày.
Xã Vĩnh Phương xem đây như một địa chỉ đỏ để giáo dục và bồi đắp truyền thống lịch sử địa phương, truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ, nơi từng là một trong những cơ sở của phong trào Cần Vương Khánh Hòa và cơ sở cách mạng của Mặt trận Nha Trang – Khánh Hòa 101 ngày đêm chống Pháp (23/10/1945 – 02/02/1946).
Ngày 23/03/2009, UBND tỉnh Khánh Hòa ban hành Quyết định số 648/QĐ-UBND xếp hạng di tích đình Xuân Phong là Di tích lịch sử - văn hóa.
NGUYỄN THỊ HỒNG TÂM
Quét mã QR để xem vị trí di tích tại đây:
