Đình Lư Cấm tọa lạc tại số 27 hương lộ Ngọc Hiệp, phường Ngọc Hiệp, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa.
Trước đây, đình vốn là miếu Đào Nghệ - thờ ông tổ làm nghề gốm. Làng Ngọc Hội và Lư Cấm có chung tên gọi là Ngọc Toản, do dòng họ Nguyễn khai phá, theo quy ước mỗi vùng muốn tách ra lập làng riêng thì phải đủ số đinh, vì vậy, khi làng đã đủ 7 hào lão và 41 tráng đinh thì dân trong vùng xin tách làng và làng Lư Cấm ra đời từ đó.
Khi tách làng thì đình của họ Nguyễn nằm ngay trên đất đình của làng Ngọc Hội bây giờ, họ Nguyễn bèn dời tất cả cây gỗ và đồ đạc trong đình về miếu bổn thợ và sửa sang thành đình Lư Cấm. Đình Lư Cấm được dựng khoảng cuối thế kỷ 19 (1874), trên nền móng của ngôi miếu bổn thợ để thờ Bổn cảnh Thành Hoàng, Tổ nghề gốm, Tiền hiền, Sơn lâm, Hà Bá, anh hùng liệt sĩ của địa phương.
Mặc dù trải qua nhiều lần trùng tu, sửa chữa nhưng hiện đình không còn lưu giữ văn bản ghi lại niên đại, dân làng chỉ nhớ năm 1964 thay ngói âm dương thành ngói xi măng; năm 1970, trùng tu võ ca; năm 2003, nâng mái phần chính điện.
Hiện đình còn lưu giữ 03 sắc phong cho Đào Lư Nghệ (tổ nghề Gốm), gồm: sắc Thành Thái năm thứ 15(1898), Duy Tân năm thứ 3 (1909) và Khải Định năm thứ 9 (1924).
Tọa lạc trên một khuôn viên khá bằng phẳng, rộng rãi, đình quay hướng Nam, gồm 4 công trình kiến trúc chính: Võ ca, đại đình, miếu tiền hiền và nhà đông.
Võ ca là công trình được dựng lên dùng để tổ chức hát bội trong những ngày lễ hội.
Đại đình gồm 2 phần chính: Tiền tế và chánh điện. Tiền tế có kết cấu hai hàng chân cột gỗ hình tròn, trên các cột treo cặp liễn đối cổ. Xung quanh tiền tế để trống thông ra phía sân tạo không khí thoáng đãng. Chánh điện được thiết kế cổ lầu 2 tầng 8 mái; 3 cửa ra vào của chánh điện hoàn toàn bằng gỗ cổ, được tạo hình “thượng song hạ bản”. Chính điện treo cặp liễn đối do hương chủ Nguyễn Như Phương phụng cúng. Các cặp liễn đối khắc chữ Hán Nôm ca ngợi công đức thần và ca ngợi nghề truyền thống của làng; các cặp liễn đối và hoành phi do các vị chức sắc trong làng phụng cúng: Bá hộ thôn là Hoàng Chí, Lão nhiêu Nguyễn Văn Chí, Hồ Văn Chử, Thí sinh Trương Đức Sinh, Hương mục Hồ Quảng, Bá hộ Lê Đăng Tuyển...
Chính giữa chính điện là ban thờ Hội đồng, mặt trước trang trí hình “Cá chép hóa long”, sau là bộ Lỗ bộ, giáp tường hồi hai bên là ban thờ Tiền hiền, Hậu hiền, tiếp sau là ban thờ Sơn lâm, Hà Bá. Trong cùng là ban thờ Thần, hai bên là ban thờ Tả ban và Hữu ban.
Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, năm 1945 đồng chí Nguyễn Cường – cán bộ Trung ương về liên lạc với các ông: Nguyễn Biền, Nguyễn Măng, Nguyễn Từ Tri, Nguyễn Chánh hội họp tại đình Lư Cấm để bàn phương án và chuẩn bị tham gia trận đánh 23/10 Mặt trận Nha Trang – Khánh Hòa. Đình còn là nơi diễn ra các hoạt động phục vụ cách mạng: triệu tập quân, điều quân, bàn chiến thuật, chiến lược đánh Pháp, hội họp của các đồng chí hoạt động cách mạng.
Đình làng mở hội 2 ngày vào mùa Xuân, cúng lệ hàng năm vào ngày tốt trong tháng 3 âm lịch. Từ 3 năm trở lên do sự hưởng ứng của bà con nhân dân đóng góp để tổ chức hát Bội.
Năm 2007, đình Lư Cấm được UBND tỉnh Khánh Hòa ban hành Quyết định số 1517QĐ- UBND xếp hạng là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.
Nguyễn Thị Thúy Hằng
Quét mã QR để xem vị trí di tích tại đây: