Đình Đắc Lộc tọa lạc tại thôn Đắc Lộc, xã Vĩnh Phương, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa.
Về làng Đắc Lộc: Theo Nguyễn Đình Đầu, công cuộc đạc điền và lập địa bạ ở Khánh Hòa năm 1810, thôn Đắc Lộc có tên xã An Lộc, tổng Hạ, huyện Hoa Châu, phủ Diên Khánh[1]. Từ triều vua Thiệu Trị năm thứ 3 (1843) đến triều vua Tự Đức năm thứ 3 (1850), xã An Lộc đổi tên thành xã Thiên Lộc, huyện Phước Điền[2]. Đến đời vua Khải Định năm thứ 9 (1924), xã Thiên Lộc đổi thành xã Đắc Lộc, tổng Trung Châu, phủ Diên Khánh.
Sau khi làng xóm dần đi vào ổn định, để có nơi sinh hoạt tín ngưỡng cho dân làng, ông Phan Văn Minh cùng nhân dân trong làng đóng góp công sức và tiền của xây dựng đình làng Đắc Lộc. Ghi nhận và biết ơn những đóng góp của những người có công đối với làng, dân làng đã tôn ông Phan Văn Minh làm Tiền hiền của làng vào triều vua Minh Mệnh năm thứ 3 (1822), đồng thời lập miếu thờ trong khuôn viên đình Đắc Lộc.
Về niên đại đình: Căn cứ vào sắc phong sớm nhất mà vua Thiệu Trị năm thứ 03 (1843) ban tặng cho làng Đắc Lộc, ta có thể xác định niên đại tương đối của đình là vào nửa đầu thế kỷ XIX.
Đình Đắc Lộc đã trải qua nhiều lần tu bổ và thay đổi vị trí sau:
- Lúc mới thành lập, đình được dựng ở phía Đông Bắc của làng trên một gò đất có tục danh là Gò Cây Mét. Theo lời của hào lão địa phương, do đình tọa lạc ở vị trí không thuận lợi gây nhiều thiệt hại (dịch bệnh, mất mùa, việc thi cử không đỗ đạt…) cho dân làng. Vì vậy, nhân dân trong làng đã dời đình về phía Tây (cách vị trí cũ khoảng 200m), lúc này, đình chỉ làm một gian với vật liệu tre nứa lá đơn sơ.
- Trước kia, nhà thờ Tiền hiền được dựng trên một gò đất cao về phía Tây Nam của làng Đắc Lộc, có tục danh là “ruộng Anh Đài”. Năm 1946, do bị thực dân Pháp chiếm làm đồn nên dân làng đã dời nhà thờ Tiền hiền về đình để phụng thờ.
- Năm 1957, nhân dân trong làng tiếp tục dời đình về phía Tây Bắc, cách vị trí cũ khoảng 1km, cách chân núi Hòn Chùa 100m về phía Đông; lần này, đình được xây dựng bề thế hơn, tường bằng gạch, mái lợp ngói âm dương.
- Năm 2000, xây dựng võ ca và nhà túc.
- Năm 2003, xây cổ lầu ở chính điện, thay các cấu kiện gỗ bị hỏng, lợp lại mái ngói.
Đình Đắc Lộc thờ Thành Hoàng làng, Bạch Mã, Tiền hiền ... Hiện nay, đình Đắc Lộc còn lưu giữ 04 sắc phong cho thần Bạch Mã do các vua triều Nguyễn ban tặng gồm: 2 sắc Thiệu Trị năm thứ 03 (1843), 1 sắc Tự Đức năm thứ 03 (1850) và 1 sắc Khải Định năm thứ 09 (1924).
Đình Đắc Lộc tọa lạc trong khuôn viên có tổng diện tích 1.646,8 m2, mặt tiền quay về hướng Nam. Từ ngoài vào trong, đình Đắc Lộc có bố cục mặt bằng tổng thể như sau: Nghi môn, trụ cờ, án phong, võ ca, đình, miếu Tiền hiền, miếu Chiến sĩ, nhà túc, mộ Tiền hiền.
Mặt bằng tổng thể đình Đắc Lộc
Hàng năm, nhân dân trong thôn Đắc Lộc tổ chức lễ hội cúng Xuân vào tháng 3 âm lịch. Theo thông lệ, cứ “tam niên đáo lệ” dân làng lại tổ chức hát bội một lần. Ngoài ra, trong năm đình Đắc Lộc còn có các lễ cúng khác như sau: cúng 3 ngày Tết Nguyên đán, rằm tháng Giêng, Tết Đoan ngọ, rằm tháng Bảy, rằm tháng Mười.
- Trước cách mạng tháng Tám năm 1945: Do vị trí đình Đắc Lộc ở nơi hoang vu, ít người qua lại (lúc này đình còn ở Gò Cây Mét), Việt Minh xã Vĩnh Phương đã lấy địa điểm đình Đắc Lộc làm nơi họp bàn và thành lập Ban chủ nhiệm Việt Minh xã.
- Trong thời kỳ cách mạng tháng Tám năm 1945: Ngày 19/8/1945, thị xã Nha Trang từ nội thành đến ngoại ô đều đồng loạt nổi dậy cướp chính quyền. Đêm 19/8/1945, sau khi cướp chính quyền thành công, quần chúng nhân dân tập trung tại đình Đắc Lộc để nghe tuyên bố xóa bỏ chế độ thực dân phong kiến và chính quyền thuộc về nhân dân.
- Giai đoạn kháng chiến chống Pháp và Mỹ: Đình Đắc Lộc là nơi thành lập Trung đội dân quân tự vệ gồm 21 người có nhiệm vụ bảo vệ chính quyền cách mạng vùng ven Nha Trang. Ngoài ra, đình Đắc Lộc còn là nơi thành lập chính quyền thôn, nơi tập trung lúa gạo nuôi quân và là địa điểm tạm trú cho đồng bào ở Nha Trang để chuẩn bị đánh thực dân Pháp đổ bộ vào Nha Trang.
Ngày 06/01/1946, đình Đắc Lộc là nơi bỏ phiếu bầu cử Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Năm 1946, bom đạn của thực dân Pháp đã làm đình bị hư hỏng nặng, dấu tích còn lại là vết đạn trên 2 cây cột hiện đang được dựng ở nghi môn của đình Đắc Lộc. Thời kỳ chống Mỹ, đình Đắc Lộc vẫn là cơ sở cách mạng, nơi hội họp, tiếp tế lương thực của quân và dân làng Đắc Lộc.
Ngày 23/3/2009, UBND tỉnh Khánh Hòa ban hành Quyết định số 647/QĐ-UBND xếp hạng Đình Đắc Lộc là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.
Trần Thị Thanh Loan
[1] Nguyễn Đình Đầu (1997), Nghiên cứu địa bạ triều Nguyễn Khánh Hòa, Nxb.HCM, Tp. Hồ Chí Minh, tr.89.
[2] Căn cứ vào sắc phong được các vua triều Nguyễn ban tặng cho làng được thờ tại đình Đắc Lộc.
Quét mã QR để xem vị trí di tích tại đây:
