Đình Đại Điền Đông thuộc thôn Đại Điền Đông, xã Diên Điền, huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa. Trước kia là đình Đại Điền thuộc làng Đại An, vào triều vua Tự Đức, Đại Điền được chia làm 4 làng, do vậy 3 ngôi đình khác ra đời tạo thành tứ thôn Đại Điền.
Làng Đại Điền còn có tên gọi là làng Đại An, chỉ có 01 ngôi đình thờ chung, vì tình hình phát triển dân số ngày càng đông, đất đai rộng lớn, khó khăn trong việc quản lý, thời kỳ vua Tự Đức để thuận tiện trong việc quản lý, Đại Điền được chia làm 4 thôn (Đại Điền Đông, Đại Điền Tây, Đại Điền Nam, Đại Điền Trung). Chẳng những ruộng đất, dân số được chia đều cho 4 thôn mà tài sản của đình cũng được chia đều cho các làng để đem về tạo lập thôn mình. Đình Đại Điền Đông giữ lại tòa chánh điện.
Đình được ban tặng sắc phong nhưng trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp đình bị đốt và số sắc phong được ban tặng đã bị tiêu hủy toàn bộ.
Đình được dựng lên để thờ Bản Cảnh Thành Hoàng; Tiền hiền khai khẩn: Nguyễn Văn Phú, Nguyễn Văn Nghiệm; Hậu hiền khai cơ: Ngô Phước Khương, Đỗ Kim Bản, Triều Văn Trá, Kỵ Nương, Ngọc Khoan, phối thờ Anh linh liệt sỹ.
Đình gồm 3 công trình chính: Đại đình, nhà đông, miếu Tiền hiền
Đại đình được thiết kế theo kiểu chữ nhị một gian hai chái. Hiện nay, đình chỉ còn kết cấu bộ phận khung gỗ gian chánh điện, còn lại làm bằng chất liệu vôi, cát. Đỉnh mái đắp hình “Cá chép vượt ngũ môn”.
Ngăn cách giữa tiền tế và chánh điện là các cửa gỗ thiết kế kiểu “Ván bưng”, phía trong chính giữa là ban thờ Hội đồng, Hai bên là ban thờ Tả ban và Hữu ban. Ban thờ Thần là 01 khám thờ bằng gỗ, đặt cỗ tam sơn khảm xà cừ; bên trên là tấm chấn vải đời vua Tự Đức với 4 chữ Hán “Thiện Tục Khả Phong”.
Kết cấu bộ phận khung gỗ phần chánh điện: được làm theo kiểu tứ trụ cổ lầu, vì nóc kiểu vì kèo, từ mỗi cột cái có 3 thanh kèo phụ được ăn mộng từ phần thân gần đầu cột cái đỡ lấy lực của bộ mái ăn mộng vào các bờ tường hồi của tòa đại đình.
Năm 1946, đình là trụ sở của Ban chỉ huy quân sự Bắc Diên Khánh. Từ năm 1946 – 1949, ở đình có một Đại đội Lê Dương Âu Phi đóng giữ.
Ngày 30/10/1946, một cuộc biểu tình từ Đại Điền Trung hợp nhất với đoàn xã Diên Sơn kéo vào đình Đại Điền Đông nơi quân Pháp chiếm làm đồn. Chúng đã xua đàn lừa ra làm ngã đồng bào ta và bắt đi hơn 30 người vào đồn giam giữ. Một ngày sau, cuộc biểu tình của hơn 300 người kéo đến đồn quân đội Pháp đóng tại đình Đại Điền Đông đòi trả tự do cho những người bị bắt hôm trước. Cuối năm 1946 ,Pháp biến đình Đại Điền Đông thành nhà lao giam giữ, tra tấn, cùm kẹp tại chỗ, truy bắt, giết chóc những cán bộ cốt cán, những đảng viên trung kiên để đánh phá phong trào… Chúng lần lượt chôn sống và thủ tiêu những đảng viên tiên phong: Huỳnh Ngọc Châu, Phan Phước Trạm, Lê Trọng, Lương Ngâm, Huỳnh Bức… Các đồng chí trên bị thực dân Pháp treo cổ và bắn giết tại đình Đại Điền Đông, treo cổ trên cây sung già và chôn chung 01 huyệt nay là hồ bán nguyệt của đình.
Đình Đại Điền Đông mở hội khoảng 02 ngày trong tháng 3 âm lịch hàng năm; ngày, giờ tổ chức được chọn theo năm chứ không có lệ. Sau phần lễ có phần hội tổ chức các trò chơi dân gian: nhảy bao bố, đổ nước vào chai, kéo co… Ngoài ra, tháng 11 âm lịch đình tổ chức cúng Thượng điền (gác cày).
Di tích bảo lưu được lễ hội văn hóa truyền thống, thể hiện nét sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng tiêu biểu của người dân Khánh Hòa. Đình được UBND tỉnh Khánh Hòa ban hành Quyết định số 2338 QĐ/ UBND xếp hạng là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh năm 2005.
Nguyễn Thị Thúy Hằng
Quét mã QR để xem vị trí di tích tại đây:
