Trường Pháp – Việt Ninh Hòa tọa lạc tại số 166 đường Trần Quý Cáp, phường Ninh Hiệp, thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa.

Trường Pháp - Việt Ninh Hòa được xây dựng vào năm 1922 dưới triều vua Khải Định. Đây là ngôi trường đầu tiên của phủ Ninh Hòa (gồm hai huyện Tân Định và Quảng Phước) do chính quyền đô hộ thực dân Pháp xây dựng sau khi bãi bỏ chế độ học hành thi cử Nho học dưới triều Nguyễn năm 1919.

Trường Pháp - Việt Ninh Hòa đã trải qua nhiều lần thay đổi tên gọi: Từ "École Élémentaire Franco-Indigène", đến “École Primaire de Ninh Hòa", kế tiếp là "Trường Tiểu học Ninh Hòa" rồi đến "Trường Tiểu học Cộng đồng Ninh Hòa "(trước 1975). Sau năm 1975, trường có tên mới là "Trường Tiểu học cấp I Ninh Hiệp", rồi "Trường cấp I, II Ninh Hiệp". Tuy thay đổi nhiều tên gọi qua các thời kỳ lịch sử, nhưng nhân dân địa phương vẫn trìu mến gọi là Trường Pháp - Việt Ninh Hòa.

Trường Pháp - Việt Ninh Hòa là cơ sở giáo dục của phủ Ninh Hòa đã trải qua nhiều thế hệ giáo viên và học sinh giảng dạy, học tập. Ông Cung Quang Bào là vị Hiệu trưởng (ông Đốc) đầu tiên của trường từ năm 1923 đến 1926. Thời gian đó, thầy Ngô Đức Diễn và Dương Chước (Trợ Chước) cũng dạy học tại đây. Cả hai thầy đều là đảng viên Đảng Tân Việt - tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam, đã tích cực tham gia hoạt động truyền bá tinh thần cách mạng cho tầng lớp thanh niên, học sinh. Thầy Dương Chước sau này là một trong những người tổ chức, lãnh đạo cuộc biểu tình ngày 16/7/1930 tại huyện Tân Định.

Trong thời gian từ năm 1930 - 1945, Trường tiểu học Ninh Hòa là trường công duy nhất của phủ, có cả học sinh của huyện Vạn Ninh (khi huyện chưa mở thêm các lớp cuối của bậc tiểu học). Đây là thời gian nhà trường trải qua nhiều hiệu trưởng và có nhiều giáo viên tận tụy hết lòng dạy dỗ học sinh. Lớp học sinh ấy của trường Tiểu học Ninh Hòa hầu hết đã xếp bút nghiên lên đường đi theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc khi cuộc cách mạng tháng Tám năm 1945 bùng nổ và giành thắng lợi.

Thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, các thế hệ học sinh của trường Pháp - Việt Ninh Hòa tiếp tục thoát ly tham gia vào lực lượng vũ trang tỉnh - huyện. Học sinh đang học tại trường mặc dù tuổi còn nhỏ nhưng được cha mẹ, thầy cô, giáo dục nên đã tham gia vào các tổ chức du kích bí mật. Trường Pháp - Việt Ninh Hoà là cơ sở cách mạng, là nơi dạy học cho thanh niên, học sinh giác ngộ lý tưởng cách mạng, chiến đấu bảo vệ Tổ quốc và đã có những người ra đi vĩnh viễn không trở về. Các thế hệ giáo viên, học sinh đã làm rạng danh cho nhà trường, gia đình cũng như quê hương Ninh Hoà. Trường Pháp - Việt Ninh Hòa không chỉ là niềm tự hào của các thế hệ thầy cô, học sinh đã từng gắn bó với nhà trường, mà còn mãi mãi là niềm tự hào của người dân Ninh Hòa về truyền thống hiếu học và truyền thống yêu quê hương đất nước.

Sau khi giải phóng miền Nam ngày 30/4/1975, thống nhất đất nước, cả nước bước vào thời kỳ xây dựng đất nước, những người con của quê hương Ninh Hòa và thầy trò của trường Pháp - Việt cũng phấn đấu góp phần công sức nhỏ bé của mình vào sự phát triển quê hương. Hiện nay, trường Pháp - Việt Ninh Hòa là Trung tâm Bồi dưỡng Chính trị thị xã Ninh Hòa.

Ghi nhận những giá trị lịch sử- văn hóa của Trường Pháp-Việt Ninh Hòa, ngày 07/01/2013, Ủy ban Nhân dân tỉnh Khánh Hòa đã ban hành Quyết định số 57/QĐ-UBND xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.

Bá Trung Toản