Đình Phong Phú tọa lạc tại tổ dân phố Phong Phú 2, phường Ninh Giang, thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa.
Về tên làng, theo tài liệu ghi chép, làng Phong Phú ngày nay vào năm 1810 có tên là “An Phú xã” (tên Nôm là xứ Gò Duối, Gò Găng, Bồ Đề, Gò Phước) thuộc tổng Hạ, huyện Tân Định, phủ Bình Hòa, trấn Bình Hòa[1]. Đến thời vua Tự Đức năm thứ 5 (1852), địa danh “An Phú xã” đổi thành “xã Phong Phú”[2].
Về niên đại, có hai dữ kiện để đoán định năm xây dựng di tích: Thứ nhất, theo lời kể của hào lão trong làng, đình Phong Phú được xây dựng vào năm 1843 (Qúy Mão); thứ hai, căn cứ vào sắc phong sớm nhất mà vua Tự Đức ban tặng cho đình Phong Phú vào năm 1852. Từ hai dữ kiện này, ta có thể xác định rằng đình Phong Phú được khởi dựng vào cuối thế kỷ XVIII.
Đình Phong Phú dựng lên để thờ Thành Hoàng, Ông Nam Hải, Tiền hiền, Hậu hiền, Thiên Y A Na, âm hồn, Sơn lâm, Thổ địa và anh hùng liệt sỹ.
Từ khi xây dựng đến nay, đình Phong Phú đã trải qua những năm tu bổ như sau: 1957, 1968, 2015.
Hiện nay, đình Phong Phú còn bảo lưu được các hoành phi, câu đối, lư hương và 05 sắc phong của các vua triều Nguyễn ban tặng cho Bản Cảnh Thành Hoàng. Các sắc phong cho phép nhân dân tiếp tục thờ cúng các vị thần tại đình, gồm:
- Sắc Tự Đức năm thứ 5 (1852) phong cho Thành Hoàng;
- Sắc Tự Đức năm thứ 33 (1880) phong cho Thành Hoàng;
- Sắc Đồng Khánh năm thứ 2 (1887) phong cho Thành Hoàng;
- Sắc Duy Tân năm thứ 3 (1909) phong cho Thành Hoàng;
- Sắc Khải Định năm thứ 9 (1924) phong cho Thành Hoàng.
Đình Phong Phú tọa lạc vị trí đầu làng, mặt tiền quay về hướng Nam, trong khuôn viên có diện tích 2.420m2. Đình Phong Phú bố cục trên mặt bằng tổng thể bao gồm các công trình kiến trúc như sau: Án phong, sân đình, chính điện, nhà đông, nhà tây, miếu Âm hồn, miếu Thiên Y A Na, nhà bếp.
Các vì kèo, cột, đầu dư ở chính điện được phủ vecni vừa chống mối mọt và vừa tăng thêm nét cổ kính cho ngôi đình. Các đầu dư được chạm trổ hình đầu rồng, sơn màu xanh và điểm xuyến vài đường nét màu vàng, màu trắng. Vì nóc kết cấu theo kiểu vì kèo. Trang trí trên tường là các điển tích, điển cố phong phú đề tài và đa dạng về màu sắc như: Phong cảnh thiên nhiên, bát tiên, lưỡng long chầu nhật... Đây là những bức tranh/đắp nổi có giá trị nghệ thuật, bố cục rất hài hòa và giàu tính thẩm mỹ. Đến nay, kiến trúc cổ của di tích được bảo quản tốt và tương đối nguyên vẹn.
Ngày nay, đình Phong Phú tổ chức lễ hội vào tháng 2 âm lịch. Một trong những nghi thức tiêu biểu, thu hút sự quan tâm của nhiều người, đó là nghi thức rước sắc phong từ chùa Bửu Quang (làng Phong Phú) về đình. Phần hội: hát bội, múa lân, kéo co, ca hát...tạo sự đoàn kết, vui tươi sôi nổi cho bà con tham gia sau những ngày lao động vất vả. Lễ hội diễn ra trong 2 ngày với sự tham gia của bà con dân làng, các ban ngành đoàn thể địa phương và một số đình bạn.
Về sự kiện lịch sử, trong quá trình đấu tranh bảo vệ nền độc lập dân tộc, đình Phong Phú là một trong những địa điểm diễn ra các sự kiện lịch sử:
Năm 1946, cả nước diễn ra bầu cử Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, đình Phong Phú là một trong những địa điểm vinh dự được chọn đặt hòm phiếu để cử tri địa phương đi bỏ phiếu.
Năm 1967, Mỹ và Nam Triều Tiên mở 2 cuộc tấn công càn quét lớn bằng binh chủng hợp thành đánh vào Hòn Bà, Hòn Lớn, Hòn Hèo nhằm bao vây tiêu diệt các cơ quan lãnh đạo kháng chiến và quân chủ lực của ta[3]. Lúc này, tại đình Phong Phú dưới sự chỉ huy của ông Nguyễn Trọng Lại (Mũi trưởng vùng Đông Ninh Hòa) đã tổ chức hai trận đánh lớn với hai Trung đội địch và kết quả ta thu được thắng lợi lớn.
Ghi nhận những giá trị tiêu biểu, nổi bật về lịch sử - văn hóa của đình Phong Phú, UBND tỉnh Khánh Hòa xếp hạng đình Phong Phú là cấp tỉnh tại Quyết định số 2504/QĐ-UBND ngày 10/10/2008.
Một số hình ảnh trang trí bát tiên ở chính điện đình Phong Phú:
Trần Thị Thanh Loan
1] Nguyễn Đình Đầu 1997: Nghiên cứu địa bạ triều Nguyễn Khánh Hòa. - T.p Hồ Chí Minh: NXB thành phố Hồ Chí Minh.
[2] Xem thêm: Nội dung sắc phong của đình Phong Phú (phường Ninh Giang, thị xã Ninh Hòa).
[3] Đảng cộng sản Việt Nam (2005), Lịch sử Đảng bộ Đảng cộng sản Việt Nam huyện Ninh Hòa 1930 – 1975, huyện Ủy Ninh Hòa, tr.349.
Quét mã QR để xem vị trí di tích tại đây:
