Quỳnh Phủ Hội quán tọa lạc tại số 170 đường Trần Quý Cáp, phường Ninh Hiệp, thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hoà.

Người Hoa kiều gốc Hải Nam vốn có truyền thống lâu đời là tục thờ Bà Thiên Hậu, bất kỳ khi đến đâu, khi đã định cư thì việc đầu tiên là lập miếu để thờ Bà. Theo lời kể được lưu truyền, cách đây 300 năm, ngôi miếu đầu tiên của người Hải Nam lập nên ở làng Hội Thành nay thuộc phường Ninh Giang. Đến năm 1868, miếu Bà Thiên Hậu được người Hải Nam xây dựng tại Ninh Hòa, sau đó xây dựng tiếp miếu Quan Thánh Đế quân cạnh miếu Bà để phụng thờ và người Hải Nam lấy nơi này làm nơi sinh hoạt bang hội, nên gọi chung là Quỳnh Phủ Hội quán.

Theo các bậc cao niên của người Hải Nam ở Ninh Hoà kể lại và căn cứ vào các văn bia khắc đá còn lưu lại tại Tiền điện: đất xây dựng Quỳnh Phủ Hội quán được Bang Hải Nam mua vào những năm 50 của thế kỷ XIX (thời Tự Đức). Năm Kỷ Mùi ( 1859) các ông Phan Hữu Hán, Phương Triều Cơ, Phù Thế Quỳnh, Hàm Vân Mã, Hàm Phương Chuẩn … đã cùng nhau vận động bang chúng góp tiền để tích luỹ, mua đất xây Quỳnh Phủ Hội quán và Thiên Hậu Cung là công trình được xây dựng đầu tiên, đồng thời cũng chính là Quỳnh Phủ Hội quán.

Theo văn bia “Thiên Hậu Cung bi ký” do tiên sinh Phan Hữu Luân soạn hiện còn lưu tại Tiền điện Quỳnh Phủ Hội quán: Thiên Hậu Cung được xây dựng vào năm 1686 để thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu – một vị thần biển được nhân dân vùng duyên hải phía nam Trung Hoa và Hoa Kiều ở hải ngoại hết lòng sùng bái. Đến những năm đầu thế kỷ XX, Bang Hải Nam ở Ninh Hoà lại tiếp tục quyên tiền và sau đó xây dựng Quan Thánh miếu nằm sát cạnh Thiên Hậu Cung, đồng thời xây dựng thêm một số phòng cạnh Quan Thánh Miếu để làm phòng học cho con em người Hoa ở Ninh Hoà. Năm 1936, trường Tiểu học Bình Hoà chính thức ra đời, đây có thể là trường tiểu học tiếng Hoa đầu tiên của cả vùng Nam Trung Bộ và Quỳnh Phủ Hội quán đã trở thành một thiết chế văn hoá mang tính tổng hợp nhất với Thiên Hậu Cung, Quan Thánh miếu và Trường Tiểu học Bình Hoà. Nó đã trở thành ngôi nhà chung của không những Hoa kiều Hải Nam mà còn có tất cả Hoa kiều đang sinh sống ở Ninh Hoà.

Quỳnh Phủ Hội Quán (tức Hội Quán Hải Nam) ở Ninh Hoà toạ lạc trên khu đất hình chữ nhật rộng trên hai mẫu ở đường Trần Quý Cáp. Đây là Hội quán có quy mô xây dựng và diện tích lớn nhất; đồng thời cũng là Hội quán mang tính tổng hợp nhất trong hệ thống Hội quán, chùa chiền của người Hoa ở Khánh Hòa.

Mặt bằng tổng thể Quỳnh Phủ Hội Quán

Quỳnh Phủ Hội Quán gồm các công trình kiến trúc sau: Tam quan, sân, Thiên Hậu Cung, Nghĩa Từ, Quan Thánh Miếu.

Hơn trăm năm qua, dù đã trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo nhưng Quỳnh Phủ Hội quán vẫn giữ được nguyên dạng như thời kì tạo lập. Năm 2005, di tích được trùng tu tôn tạo toàn bộ.

Hàng năm, vào ngày cúng Thánh Hậu Thiên Mẫu, Quan Thánh Đế quân, người Hoa kiều gốc Hải Nam lại tổ chức lễ cúng tế rất long trọng.

Ghi nhận những giá trị lịch sử - văn hóa tiêu biểu của Quỳnh Phủ Hội Quán, năm 2009 UBND tỉnh Khánh Hòa xếp hạng Di tích cấp tỉnh.

 NGUYỄN THỊ HỒNG TÂM