Đền thờ Thái Tử còn có tên gọi Dinh Ông, hay Dinh Thái Tử, tọa lạc tại thôn Bình Khánh, xã Diên Hòa, huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa.

Theo truyền thuyết, có nhiều ý kiến khác nhau: nơi đây thờ Thái tử là chồng Bà Thiên Y Thánh Mẫu; có ý kiến nơi đây thờ Thái tử con vua Bà Tranh (vua của vương quốc Chăm Pa cũ) ra đây lập phủ và tử trận.

Chính điện đền thờ Thái Tử

Đền thờ Thái Tử hiện nay còn lưu giữ 02 đạo sắc phong do Vua Khải Định phong tặng, lệnh cho việc thờ phụng Tần Vương Đại Càn Thái Tử. Việc thờ Tần Vương Đại Càn Thái Tử còn được thờ Tại Đình An Định (xã Diên Phước, huyện Diên Khánh) và dân làng ở đây coi Tần Vương Đại Càn Thái Tử là Thành Hoàng làng. Như vậy, việc thờ Tần Vương Đại Càn Thái Tử không chỉ có ở Đền mà đình làng An Định cũng thờ cúng.

Đền tọa lạc trên một ngọn đồi thấp, thoai thoải, có không gian rộng lớn. Khi mới kiến tạo, Đền thờ Thái Tử là một tiểu đình, mái ngói, cột sàn tứ diện thông phong đứng che một tảng đá trên một đống đá tự nhiên. Xung quanh gồm có từ khí, từ vật là một bàn cờ bằng đá có đủ bộ, con cờ cũng bằng đá, một đôi hài bằng đá và một bộ cối chày đá và nơi đây được truyền tụng là rất linh thiêng.

Trải qua cùng bao thăng trầm lịch sử, thời kỳ năm 1945 Đền thờ Thái Tử bị giặc Pháp đốt phá. Nhưng sau đó nhân dân trong làng và khách thập phương góp công, của xây dựng lại. Năm 1994, dân làng đại tu bổ.

Đền thờ Thái Tử tọa lạc dưới chân đồi Hòn Ngang cuối Đồng Lớn, Đền quay về hướng tây nam. Di tích gồm Nghi môn, Tiền tế, Chánh điện, Miếu Tiền hiền, Miếu Sơn lâm, nhà phối.

Mặt cắt hồi phải đền thờ Thái Tử

Công trình kiến trúc “vách hở” tương đối đặc biệt so với hệ thống kiến trúc di tích trên vùng đất Khánh Hòa thường kín và thể hiện tính thâm u. Tượng thờ mang tính sơ khai nguyên thủy (tảng đá tự nhiên).

Hoa văn trang trí tại bờ nóc, bờ dải và các hệ thống linh vật của di tích mang phong cách tín ngưỡng dân gian của người Việt như: lưỡng long chầu nguyệt, long, lân, quy, phụng, tùng, cúc, trúc, mai, ngựa…

Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1945 – 1954), nơi đây là trụ sở lưu động của Uỷ Ban kháng chiến xã Khánh Hưng (bao gồm các xã: Diên Lạc, Diên Lộc, Diên Thọ, Diên Phước, Diên Lâm, Diên Bình, Diên Hòa ngày nay).

Trong thời kháng chiến chống Mỹ, đây là nơi trung chuyển lương thực tiếp tế cho cách mạng.

Lễ hội ở di tích diễn ra chính thức trong hai ngày 23 và 24 tháng 2 Âm lịch. Lễ hội truyền thống được tổ chức thường niên, các hoạt động văn hóa trong lễ hội diễn ra rất phong phú và đa dạng, gồm cả phần lễ và phần hội, trong lễ hội có cả tộc người Chăm và người Việt cùng tham dự.

Truyền thuyết về nhân vật được thờ trong đền:
- Truyền thuyết thứ nhất, (theo nội dung bia của Phan Thanh Giản dựng năm 1856 tại di tích Tháp Bà Ponagar Nha Trang).
- Truyền thuyết thứ hai, theo các hào lão của làng kể lại: Thái Tử là con vua Bà Tranh (Chăm Pa xưa), dân làng không còn nhớ rõ tên. Năm 1692, Bà Tranh sai Thái Tử từ Phan Rang ra lập thủ phủ tại Đồng Sậy (khu vực xã Diên Tân), khi Thái Tử đem quân chống cự với quân của Chúa Nguyễn do tướng Nguyễn Hữu Cảnh thống lĩnh chiếm phủ Diên Ninh, thì Thái Tử thất trận cố chạy về cố thủ tại thủ phủ Đồng Sậy, khi chạy qua gò Âm Phủ, Thái Tử tuẫn tiết tại cửa Truông Xuân Đài. Tương truyền khi Thái Tử tuẫn tiết, một giọt máu văng ra chỗ đá dựng Đền lúc bấy giờ. Từ đó mọc lên 01 tượng đá không đầu rất linh thiêng. Dân làng ở đây thấy thế nên thờ phụng tượng đá.

Với giá trị tiêu biểu như trên, ngày 30/12/2010 UBND tỉnh Khánh Hòa ban hành Quyết định số 3425/QĐ-UBND xếp hạng đền thờ Thái Tử là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.

                                                                                                            Hoàng Quý

Quét mã QR để xem vị trí di tích tại đây: