Đình Đại Điền Trung thuộc thôn Đại Điền Trung 2 (Trung 2), xã Diên Điền, huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa.Dưới triều Nguyễn, Diên Điền ngày nay là một phần của xã Đại An, phủ Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa, đến đời vua Tự Đức (1848 – 1883) dân số xã Đại An tăng lên nên đã được chính quyền địa phương chia thành bốn làng(thôn) thuộc xã Đại Điền: Đại Điền Đông, Đại Điền Tây, Đại Điền Nam, và Đại Điền Trung, mà ngày nay mọi người vẫn quen gọi là “Tứ thôn Đại Điền”. Đình làng cũng được chia thành bốn phần cho bốn làng: Đại Điền Đông lãnh Chính điện, Đại Điền Nam lãnh phần miếu Tiền hiền, Đại Điền Trung lãnh phần Bái đường, Đại Điền Tây lãnh phần nhà Đông và từ đó đình Đại Điền Trung ra đời, tồn tại cho đến ngày nay.
Đình Đại Điền Trung quay hướng Đông Nam, được xây dựng trong khuôn viên rộng 1.747m2 . Tuy đã được trùng tu tôn tạo, nhưng đình vẫn được giữ lại bộ kết cấu khung gỗ, những mảng chạm khắc, hoa văn trang trí và sân đình có nhiều cây bàng cổ thụ tỏa bóng mát tạo không gian thoáng đãng, mát mẻ và trở thành nơi sinh hoạt, hội họp của các cụ già và các cháu thiếu nhi trong thôn nói riêng và xã Diên Điền nói chung.
Chính điện đình Đại Điền Trung
Đình Đại Điền Trung được xây dựng trên khu đất cao ráo giữa làng, lưng dựa núi Đại An. Dân làng Đại Điền Trung đã xây hồ bán nguyệt phía trước theo quan niệm “Tiền thủy hậu sơn” là thế đất tốt cho đình làng. Hồ bán nguyệt nằm ngay sát hương lộ 5, với chiều dài 19m, rộng 10m trên một trục thẳng với Nghi môn và Đại đình.
Từ ngoài nhìn vào di tích có các hạng mục công trình sau: Hồ bán nguyệt và cột cờ, Nghi môn và tường bao, Án phong, Đại đình, Miếu Tiền hiền, Miếu Sơn lâm, nhà Đông, nhà bếp.
Mặt bằng tổng thể đình Đại Điền Trung
Trải qua thời gian, đình Đại Điền Trung cũng không tránh khỏi nạn thiên tai, địch họa, năm 1912 một cơn bão đi qua đã làm sập đình và từ đó đến nay đã được tu bổ nhiều lần vào các năm:
- Năm 1912: bão làm sập đình, miếu Tiền hiền, nhà bếp nên ông Nguyễn Thập chức sắc trong làng đã vận động dân làng dựng lại đình bằng gỗ, mái lợp ngói âm dương.
- Năm 1956: xây lại đình, thay ngói âm dương bằng ngói móc và làm hồ bán nguyệt, xây miếu ông Hổ, nhà bếp, hội trường, tường rào, Nghi môn, Án phong.
- Năm 1966: xây lại miếu Tiền hiền, Nghi môn…
- Năm 1990: thay hệ mái, rui mè, trát lại vách tường, thay máng nước giữa Tiền tế và Chính điện, lắp hệ thống điện chiếu sáng …
- Năm 1995: trùng tu đình.
- Năm 2007: thay ngói ở đình, xây lại bếp…
Ngày nay, đình Đại Điền Trung thờ Thành hoàng, Tiền hiền, Hậu hiền, Sơn lâm chúa tướng.
Hiện nay, đình còn lưu giữ các hoành phi, câu đối, chuông, lư hương, chân đèn, mõ… nhưng không còn sắc phong nào do bị cháy(mất) trong chiến tranh. Theo các cụ hào lão kể lại: đình có ba sắc phong, nhưng trong những năm chống thực dân Pháp (1945 – 1954) đình bị thiêu hủy nên đến nay đình không còn lưu giữ được sắc phong nào.
Theo truyền thống hàng năm lễ hội đình Đại Điền Trung diễn ra hai ngày từ mồng 9/3 đến 10/3 Âm lịch. Đây là lễ cúng Xuân cầu an. Nếu có hát bội thì lễ hội kéo dài từ ba đến bốn ngày.
Trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, đình Đại Điền Trung trở thành nơi triệu tập dân làng tham gia mít tinh, biểu tình, nuôi dấu cán bộ cách mạng. Trong phong trào cách mạng tháng 8/1945 dân làng đã tập hợp tại đình và kéo đến dinh Tuần vũ ở Thành Diên Khánh hỗ trợ Việt Minh các Tổng giành chính quyền về tay nhân dân. Sau khi cách mạng tháng Tám thành công, ngày bầu cử Quốc hội đầu tiên diễn ra trên cả nước (6/1/1946), đình Đại Điền Trung được vinh dự chọn làm một cụm bầu cử của địa phương và đây trở thành ngày hội lớn của toàn dân.
Năm 1965, qua gần một năm đồng khởi, Ta đã giải phóng được bảy xã: Diên Sơn, Diên Điền, Diên Lâm, Diên Thọ, Diên Phước, Diên Lộc, Diên Phú. Vùng giải phóng nằm sát các cơ quan đầu não của địch. “Tại xã Diên Điền đã xây dựng Đài liệt sỹ cao 10mét uy nghi, sừng sững đứng tại sân đình Đại Điền Trung. Mặc dù kẻ thù dùng bom đạn đánh phá, nhưng biểu tượng đài liệt sỹ ra đời trong khói lửa chiến tranh vẫn sống mãi và là nguồn cổ vũ, động viên tinh thần rất lớn cho cán bộ và nhân dân trong cuộc chiến đấu một mất, một còn với kẻ thù. Những việc làm đó mang ý nghĩa chính trị hết sức to lớn, cổ vũ mạnh mẽ đến tinh thần yêu nước của nhân dân và tác động đến tâm lý của binh lính Nguỵ, từ đó Ta đẩy mạnh đấu tranh chính trị, binh vận.”(1)
Ghi nhận những thành tích đáng trân trọng trên của xã Diên Điền, Nhà nước đã tặng thưởng Huân chương Giải phóng hạng III.
Ngày 18/11/2008, đình Đại Điền Trung được UBND tỉnh Khánh Hòa xếp hạng di tích Lịch sử - văn hóa cấp tỉnh, tại Quyết định số 2852/QĐ-UBND.
Nguyễn Thị Hồng Tâm
(1) Lịch sử đấu tranh cách mạng huyện Diên Khánh (1930 – 1975).Huyện ủy Diên Khánh. 1995, tr 150,151.
Quét mã QR để xem vị trí di tích tại đây:
