Đình Tân Mỹ thuộc Tổ dân phố 3, thị trấn Vạn Giã, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa (Trước đây là làng Tân Mỹ, tổng Phước Tường Nội, huyện Quảng Phước, tỉnh Khánh Hòa). Nằm cách thành phố Nha Trang 60 km về hướng Bắc.

Từ nửa cuối thế kỷ XVII, một số cư dân từ Bình Định, Phú Yên theo các chúa Nguyễn đến vùng đất Khánh Hòa. Một thời gian sau, họ đến ven vùng sông Cầu Huyện sinh sống. Thuở ban sơ, ngay sau khi khai phá rừng rú lấy đất trồng trọt, mở mang làng mạc, người dân đã dựng lên một ngôi miếu nhỏ cạnh cây sao cổ thụ để thờ các bậc Tiền hiền đã có công khai phá, giữ gìn vùng đất mới tạo lập.

Năm tháng qua đi, khi nhu cầu tín ngưỡng phát triển, vào ngày 12 tháng 10 năm 1851 (năm Tân Hợi) ngôi miếu được trùng tu thành ngôi đình và thờ Bản cảnh Thành Hoàng.

Trải qua thời gian dài chịu nắng mưa cùng với sự tàn phá của chiến tranh làm cho đình bị xuống cấp, nhân dân trong thôn đã nhiều lần tu bổ vào các năm:
- Năm 1964, tu bổ nhà tây;
- Năm 1989, tu bổ nhà đông, chánh điện, nghi môn;
- Năm 1997, tu bổ nhà tây.

Di tích chứa đựng nhiều giá trị về kiến trúc, nghệ thuật, thể hiện nét đẹp đặc trưng riêng có của ngôi đình ở Khánh Hòa, đình Tân Mỹ được tọa lạc trên một khu đất có địa thế đẹp, thoáng mát, nằm dưới tán cây sộp hàng trăm năm tuổi, đó là không gian văn hóa truyền thống của người Việt - không gian làng xã. Đây là một công trình tín ngưỡng cổ, mặc dù đã qua nhiều lần tu bổ, song vẫn giữ được những nét cổ kính và mang đậm phong cách kiến trúc đình làng ở vùng Khánh Hòa thời kỳ đầu triều Nguyễn.

Đình quay hướng Đông, trong một khuôn viên có tổng diện tích 2.350m, được chia làm hai phần: phần trước mặt đình là nơi diễn ra lễ hội hàng năm; phần phía trong có các công trình kiến trúc, xung quanh được bao bọc bởi các bức tường rào.

Bố cục mặt bằng tổng thể của các công trình kiến trúc được trải rộng gồm: Nghi môn, miếu Âm Cô, miếu Thổ Công, nhà đông, nhà tây, tiền tế và chính điện.

Đình Tân Mỹ là một công trình tôn giáo, tín ngưỡng mang nhiều giá trị lịch sử - văn hóa to lớn, ngoài các hoa văn, kiến trúc tiêu biểu của đình làng, còn có các tư liệu, các di vật, cổ vật như: giá trống, trống, giá chiêng, chiêng cổ, long đình, hai bộ bát bửu, tấm bảng vàng khắc ghi những người đứng ra trông nom xây dựng đình, câu đối... Không những vậy, giá trị văn hóa phi vật thể tiêu biểu trong lễ cúng đình còn được bảo lưu bằng nhiều hình thức và được tồn tại lưu truyền từ xưa đến nay.

Hàng năm, vào dịp ngày tốt tháng 3 âm lịch, để tưởng nhớ công ơn to lớn và truyền thống tốt đẹp của các bậc tiền nhân, nhân dân trong làng tổ chức lễ cúng đình. Trong bài văn tế Tiền hiền có ca ngợi công ơn sáng lập của bốn dòng họ: Nguyễn, Huỳnh, Hồ, Đặng.

Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược (1945-1975) di tích là nơi tổ chức các hoạt động cách mạng ở địa phương.

Ngày 14/08/1945, tại đình Tân Mỹ đông đảo quần chúng nhân dân dưới sự lãnh đạo của Mặt trận Việt Minh đã kéo lên huyện đường lật đổ ách thống trị của thực dân Pháp và thành lập chính quyền huyện Vạn Ninh.

Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, vào mùa xuân tết Mậu Thân năm 1968 tại ngôi đình Tân Mỹ và địa điểm cây sộp, Đảng ta đã bí mật tổ chức quần chúng trang bị cờ mặt trận giải phóng, cờ đình, trống, chiêng … để biểu tình tuần hành xung quanh làng và kéo đến quận đấu tranh hỗ trợ cho lực lượng vũ trang đánh địch.

Đình Tân Mỹ là một công trình kiến trúc cổ, được hình thành cùng với quá trình khai khẩn đất đai, dựng làng lập ấp của những người dân làng Tân Mỹ. Ngay từ khi mới được xây dựng di tích đã trở thành trung tâm sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của bà con dân làng, gắn bó mật thiết với mỗi người dân Tân Mỹ. Chính vì các giá trị trên, di tích đã được Ủy ban nhân dân tỉnh Khánh Hòa ban hành Quyết định số 3095/QĐ-CT.UBND ngày 05/12/2013 xếp hạng là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.

                                                                                       Nguyễn Chí Khải

Quét mã QR để xem vị trí di tích tại đây: