Đình Lạc Lợi tọa lạc tại thôn Lạc Lợi, xã Diên Hòa, huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hoà.
Vào khoảng năm 1818, dưới thời vua Gia Long, số dân quy tụ về Lạc Lợi khai khẩn đất đai, lập làng chỉ có khoảng 16 hộ, dân phu không quá 30 người. Dân làng đã lập đình Lạc Lợi bằng tranh tre nứa lá, tọa lạc cách vị trí ngôi đình hiện nay khoảng 400m về hướng Nam của thôn.
Đến năm 1881, ở khu vực trung tâm làng Lạc Lợi có miếu Bà Thánh Mẫu, xung quanh dân cư thưa thớt, cây cối um tùm và xuất hiện dải hào quang nên dân làng tin rằng Bà giáng trần vãn cảnh nơi đây. Các cụ trong làng tin rằng khu vực trung tâm làng là nơi địa linh nên bàn bạc, quyết định chuyển đình về cạnh khu vực miếu Bà Thánh Mẫu và đình làng ở cạnh miếu Bà đến ngày nay.
Đình Lạc Lợi thờ Bản cảnh Thành Hoàng, Cao Các, Tiền hiền, Hậu hiền ... Nhân dân Lạc Lợi tôn Tiền hiền là một người họ Lê, không rõ tên gọi và Hậu hiền là ông Trần Đăng Hoàng. Đó là những người có công khai khẩn đất đai, dựng làng lập ấp, mở mang ruộng đất cho dân làng Lạc Lợi.
Ngày nay, đình Lạc Lợi còn gìn giữ được các hoành phi, câu đối, khám thờ, lư hương, chân đèn, mõ, chiêng, chuông, thanh la và sáu sắc phong của các vị vua triều Nguyễn ban tặng. Các sắc phong có nội dung cho phép nhân dân tiếp tục thờ cúng các vị thần tại đình, bao gồm:
- Hai sắc Tự Đức năm thứ 5(1852) phong cho Cao các và Thành Hoàng;
- Sắc Tự Đức năm thứ 33 (1880) phong cho Cao các và Thành Hoàng;
- Sắc Đồng Khánh năm thứ 2 (1887) phong cho Cao các và Thành Hoàng;
- Sắc Duy Tân năm thứ 3 (1909) phong cho Cao các và Thành Hoàng;
- Sắc Khải Định năm thứ 9 (1924) phong cho Cao các và Thành Hoàng.
Theo các cụ hào lão, đến nay đình được trùng tu vào các năm:
- Năm 1965, nâng nền và xây tường bao quanh đất đình;
- Năm 1993, thay ngói và sơn, quét vôi lại đình;
- Năm 2008: đại tu bổ di tích.
Di tích có các hạng mục công trình: Nghi môn, án phong và cột cờ, sân, đại đình, nhà hội, nhà trù. Hiện nay, nhà văn hóa thôn Lạc Lợi được xây trong đất đình, bên cạnh nhà hội và quay theo hướng Bắc, giáp đường liên xã.
Đình Lạc Lợi được xây dựng theo hướng Tây, trong khuôn viên rộng 1.335m2 . Hệ mái có cổ lầu, mái lợp ngói tây. Ngôi đình được dân làng trùng tu tôn tạo và bảo tồn văn hóa truyền thống.
Theo truyền thống hàng năm, lễ hội đình Lạc Lợi diễn ra vào dịp Thanh Minh, một ngày trong khoảng tháng 2 hoặc 3 âm lịch và năm nào dân làng làm ăn được mùa mới tổ chức hát bội. Lúc đó, lễ hội sẽ kéo dài trong hai đến ba ngày. Đây là lễ cúng Xuân cầu an, nguyện cầu cho ”Quốc thái dân an”. Ngoài ra, ngày 13/7 âm lịch nhân dân thôn Lạc Lợi tổ chức lễ cúng Tiền hiền để tưởng nhớ bậc tiền nhân đã có công khai khẩn đất đai, dựng làng lập ấp.
Thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp: Năm 1946, đình Lạc Lợi là địa điểm đóng quân của các chiến sỹ cách mạng. Thời kỳ chống Mỹ cứu nước, do nằm trong vùng ”Vành đai trắng” của quân địch nên thôn Lạc Lợi nhiều khó khăn trong việc giúp đỡ cán bộ và phong trào cách mạng; sự hỗ trợ cho cách mạng thời kỳ này không mang tính thường xuyên và liên tục.
Năm 2005, UBND tỉnh Khánh Hòa xếp hạng đình Lạc Lợi là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh, tại Quyết định số 2343/QĐ-UBND.
Nguyễn Thị Hồng Tâm
Quét mã QR để xem vị trí di tích tại đây:
